ทัวร์ อุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลก เรือโนอาห์แห่งอาหาร และคลังสำรองวันสิ้นโลก

เรื่อง วันสิ้นโลก ได้ถูกหยิบยกมาเป็นประเด็นอีกครั้งพร้อมปัญหาสิ่งแวดล้อม และสภาวะโลกแปรปรวนที่หนักขึ้นทุกวัน แต่รู้ไหมว่าก่อนจะถึง วันสิ้นโลก มนุษย์เองก็ได้เริ่มสร้างเรือโนอาห์แบบที่คัมภีร์ไบเบิลเล่าไว้เรียบร้อยแล้ว แต่เรือโนอาห์ที่ว่ามาในรูปแบบของ “เรือโนอาห์แห่งอาหาร” ของมนุษยชาติที่เรียกว่า  อุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลก (Svalbard Global Seed Vault) หรือเรียกง่ายๆ ก็คือ ธนาคารเมล็ดพันธุ์ แหล่งสำรองอาหารวันสิ้นโลก (Doomsday Vault) ซึ่งปัจจุบันเรือโนอาห์ลำนี้มีเมล็ดพันธุ์พืชจากทั่วโลกร่วม 1,057,151 ชนิดถูกเก็บรักษาอยู่ภายใน โดย อุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลก ที่ว่าอยู่ภายใต้การดูแลของกองทุนความหลากหลายของพันธุ์พืชโลก

ต้นปี ค.ศ. 2008  อุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลก (Svalbard Global Seed Vault) หรือ แหล่งสำรองอาหารวันสิ้นโลก (Doomsday Vault) ได้ถูกสร้างขึ้นจนสำเร็จ บนหมู่เกาะสฟาลบาร์ ( Svalbard) เมืองลองเยียร์เบียน  (Longyearbyen) ประเทศนอรเวย์ และได้รับการอนุญาตอย่างถูกต้องโดยกระทรวงเกษตร ของรัฐบาลนอร์เวย์

ตัวอุโมงค์อยู่ห่างจากขั้วโลกเหนือ 1,300 กิโลเมตร  แปลกตาด้วยอาคารทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้าที่ฝังตัวลึกไปตามช่องที่เจาะเข้าไปในภูเขาหินทราย ซึ่งปกคลุมด้วหิมะสีขาวโพลนพร้อมความหนาวเหน็บตลอดปี ความยาวของอาคารที่มีลักษณะเหมือนอุโมงค์นี้ลึกเข้าไปในภูเขาราว 120 เมตร และ 1 ใน 3 เมล็ดพันธุ์ที่เป็นอาหารหลักของมนุษย์โลกถูกจัดเก็บอยู่ในนี้

อุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลกเริ่มต้นด้วยการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์จำนวน 4 แสนชนิด กว่า 200 ล้านเมล็ด ส่วนปัจจุบันมีเมล็ดพันธุ์ 1,057,151 ชนิดถูกเก็บรักษาอยู่ภายใน ทั้งหมดแยกเก็บรักษาในหีบห่อที่มิดชิด พร้อมควบคุมความชื้นภายใน ใส่ไว้ในห้องนิรภัยที่มีอุณหภูมิติดลบ  -18 องศาเซลเซียส

อาคารหรืออุโมงค์นิรภัยนี้รับประกับความปลอดภัย และมีโอกาสที่เมล็ดพันธุ์เหล่านี้จะเสียหายน้อยมาก เพราะแม้จะไม่มีพลังงานไฟฟ้า แต่อากาศหนาวเย็นของสถานที่ตั้งซึ่งเป็นภูเขาน้ำแข็ง มีอุณหภูมิติดลบตลอดปีราว 5 องศเซลเซียส สามารถช่วยรักษาเมล็ดพันธุ์ไว้ได้นานนับร้อยปี และเมล็ดพันธุ์บางชนิดอาจจะอยู่ยืนยงได้ถึงพันปีเลยทีเดียว

แน่นอนว่าในเมล็ดพันธุ์เหล่านี้มีพืชตระกูลถั่ว ข้าวสาลี ข้าวบาร์เลย์ ซึ่งเป็นธัญพืชแต่ยุคโบราณและอาหารหลักที่จำเป็นของมนุษย์ถูกเก็บไว้ด้วย รวมทั้งเมล็ดพันธุ์ที่มาจากป่า และพืชหัวอย่างมันฝรั่ง

หากโลกต้องเผชิญหายนะ ไม่ว่าจะเป็นภัยจากสงคราม ภาวะโลกร้อน หรือโรคระบาด เมล็ดพันธุ์ที่ถูกเก็บรักษาอย่างดีเหล่านี้จะเป็นอีกหนึ่งความหวังของมนุษยชาติในโลกยุคถัดไป ความตื่นตัวของนานาประเทศที่ส่งเมล็ดพันธุ์เข้ามาเก็บในที่แห่งนี้แสดงให้เห็นว่า มนุษย์กำลังหวั่นเกรงหายนะของโลกที่อาจมาเร็วกว่าที่คาดคิด

อุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลกเริ่มก่อสร้างเมื่อปี 2008 เพื่อเตรียมคลังอาหารไว้สำหรับอนาคต หลังจากที่ได้มีการเล็งเห็นแล้วว่า โลกกำลังเกิดความเสียหายรุนแรงจากวิถีพัฒนาที่มุ่งขยายเมล็ดพันธุ์ลูกผสมเพื่อการค้า การผูกขาดสิทธิในการเก็บและแจกจ่ายเมล็ดพันธุ์ ซึ่งการขาดความหลากหลายเหล่านี้ทำให้เกิดความแปรปรวนมากมายในระบบพืชพันธุ์ 

แต่แล้วอนาคตที่วางไว้นั้นกลับมาถึงเร็วกว่าที่คนสร้างคาดคิด เพราะหลังจากสร้างเสร็จเพียง 7 ปี ชาวโลกก็ต้องใช้มัน เมื่อนักวิทยาศาสตร์ชาวซีเรียขอเบิกเมล็ดพันธุ์จากคลังเพื่อนำไปวิจัยและพัฒนาเพื่อการเพาะปลูกให้ได้ผลผลิตที่ทนต่อภาวะแล้งและภัยพิบัติ 

เหตุที่ซีเรียต้องเบิกแหล่งสำรองเมล็ดพันธุ์ก่อนวันสิ้นโลกและก่อนใครเพื่อน มาจากสงครามกลางเมืองที่ต่อเนื่องมาจากปี 2012 และศูนย์ปฏิบัติการเมล็ดพันธุ์ของซีเรียตั้งอยู่ที่เมืองอะเลปโป (Aleppo) ที่โดนถล่มยับเยิน  นอกจากจะขอเบิกจากคลังก่อนวันสิ้นโลกแล้ว นักวิทยาศาสตร์และทีมวิจัยของซีเรีย ยังต้องย้ายสำนักงานหนีสงครามไปที่เลบานอนและโมร็อกโกแทน

ปัจจุบันอุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลก ได้เปิดให้คนทั่วไปได้เข้าชมได้ทางเว็บไซต์ https://tour.croptrust.org/ บอกเลยว่าเป็นการทัวร์ผ่านระบบออนไลน์ที่มีความสมจริงมาก ทั้งเสียงลมพัดผ่านหิมะอันหนาวเหน็บ และภาพที่ชัดสุดๆ ด้วยระบบ VR รวมทั้งการเดินทัวร์แบบ 360 องศา เริ่มจากเปิดรถฝ่าพายุหิมะนำเมล็ดพันธุ์มาส่ง เปิดประตูและเดินเข้าอุโมงค์ไปได้ถึงห้องนิรภัย ตลอดทางจะมีวิดีโอคลิปประกอบ พร้อมคำบรรยายในแต่ละห้อง แต่ละตอนที่เข้าใจง่ายและสมจริงมากๆ ทัวร์จบแล้วจะรู้สึกเลยว่าการเก็บเมล็ดพันธุ์เป็นเรื่องที่จำเป็นต่อมวลมนุษยชาติ ที่ไม่ต้องรอให้เป็นหน้าที่ของอุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลก แต่นี่เป็นเรื่องของทุกคนจริงๆ

ต้นเรื่อง

• นิตยสาร สารคดี ฉบับ มีนาคม 2551, กรกฎาคม 2552 และ พฤศจิกายน 2558

Fact File

• ข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ อุโมงค์นิรภัยเก็บเมล็ดพันธุ์พืชโลก คลิก https://www.croptrust.org/our-work/svalbard-global-seed-vault/