สนามหลวง อดีตตลาดนัดหนังสือแห่งแรกและแห่งเดียวในไทย

สนามหลวง เมื่อเอ่ยถึงชื่อนี้หลายคนคงชินตากับ ภาพเก่าสนามหลวง ในสถานะสถานที่จัดงานสำคัญๆ ของประเทศ โดยเฉพาะงานพระราชพิธี แต่ก่อนหน้านี้ และก่อนหน้านั้นย้อนไปกว่า 70 ปี สนามหลวงคือสารตั้งต้นที่ทำให้เกิดตลาดนัดจตุจักรในปัจจุบัน ทั้งยังเป็นตลาดนัดหนังสือแห่งแรกและแห่งเดียวในไทยที่รวมหนังสือทุกประเภท ทั้งหนังสือใหม่ หนังสือเก่า ตำราเรียนทั้งในและนอกหลักสูตร แม็กกาซีนต่างประเทศ พจนานุกรม หนังสืองานศพ หรือแม้กระทั่งหนังสือปกขาวผิดกฏหมายก็มีขายอยู่ในซุ้มหนังสือรอบสนามหลวง

เปิดแผงหนังสือหน้าวังสราญรมย์

ซุ้มหนังสือและตลาดหนังสือสนามหลวงจะเกิดขึ้นไม่ได้เลยถ้าไม่มีการเกิดขึ้นของแผงหนังสือแบกะดินหน้าวังสราญรมย์ ซึ่งวางขายปะปนไปกับของสด ของแห้ง และของใช้ที่ขายแบกะดินอยู่ที่หน้าวังสราญรมย์ราว พ.ศ.2489 แต่ตลาดนัดวังสราญรมย์ก็จัดได้เพียงปีเศษก็มีการโยกย้ายแผงไปหาที่ขายใหม่ ซึ่งพ่อค้า แม่ขายก็ดูพร้อมใจเร่แผงมาบนพื้นที่รอบสนามหลวง ยกเว้นแผงขายหนังสือที่ขอไปแบกะดินอยู่บนฟุตบาทหลังกระทรวงมหาดไทยและใต้ต้นขนุนริมคลองหลอด และหนึ่งในลูกค้าแผงหนังสือริมคลองหลอดครั้งนั้น ได้แก่ จอมพลประภาส จารุเสถียร ซึ่งมานั่งอ่านหนังสืออยู่เช่นกัน และก็ได้หมายมั่นว่าสักวันจะทำให้แผงหนังสือใต้ต้นขนุนกลายเป็น ตลาดนัดหนังสืออย่างเมืองนอก เยี่ยงตลาดนัดหนังสือริมแม่น้ำในกรุงปารีส ซึ่งต่อมาใน พ.ศ. 2500 ตลาดนัดหนังสือสนามหลวงก็เกิดขึ้น ตามที่ได้มีการหมายมั่นปั้นมือไว้แต่แรก

จากตลาดสนามหลวงสู่ตำนานใหม่จตุจักร

ตลาดสนามหลวงในยุคนั้นแบ่งออกเป็น 2 ส่วน ได้แก่ ตลาดนัดที่ย้ายมาจากวังสราญรมย์ และตลาดนัดหนังสือที่มีซุ้มหนังสือและคนอ่านหนังสือหนาแน่นมาก แต่ละซุ้มจะมีเลขประจำซุ้มบอกชัดเจน มีการแบ่งโซนหนังสืออย่างกับมหกรรมหนังสือในปัจจุบัน ครบตั้งแต่ตำราเรียนไปจนหนังสือต่างประเทศ และหนังสือที่ปิดกฏหมายต่างๆ ร้านรับซื้อหนังสือเก่าก็มี หนังสือใหม่ลดราคาก็มี เรียกว่ามาที่เดียวได้ครบทุกหมวด

ในส่วนของตลาดนัดนั้นก็หลากหลายมาก

มีทั้งอาหารสด ร้านอาหาร เครื่องจักรสาน เสื้อผ้า ปลากัด ไก่ชน สัตว์เลี้ยง ไปจนถึงแคกตัส กระบองเพชร แบบที่ฮิปสเตอร์ยุคนี้นิยม ส่วนคลองหลอดก็คึกคักด้วยเรือของพ่อค้าและคนซื้อ ต้นไม้ใหญ่ดูร่มรื่นย์เหมาะแก่การเดินเล่นเป็นที่สุด แต่ในท้ายสุดตลาดนัดสนามหลวงก็มีอันเลิกลา ย้ายไปอยู่จตุจักรกลายเป็นตลาดนัดจตุจักรในปัจจุบัน คงเหลือไว้เพียงตลาดหนังสือเหงาๆ เท่านั้น

อำลาตลาดหนังสือสนามหลวง

หลังจากสนามหลวงเหลือเพียงตลาดหนังสือ ไม่นานนักก็เริ่มมีแผนพัฒนาพื้นที่รอบสนามหลวงและย้ายแผงหนังสือไปอยู่ที่ตลาดจตุจักร กระทั่ง 23 เมษายน 2528 มีการประกาศวันขายหนังสือวันสุดท้ายที่สนามหลวงออกมา แต่ท้ายที่สุดก็มีการผ่อนผันไปจนถึงพฤษภาคม 2530 คงไว้แต่ภาพความทรงจำว่าครั้งหนึ่งสนามหลวงแห่งนี้เคยเป็นตลาดหนังสือแห่งแรกและแห่งเดียวในไทย

ต้นเรื่อง: นิตยสารสารคดี ฉบับที่ 18 เดือนกรกฎาคม-สิงหาคม 2529