อำนาจของภาษาและวรรณกรรมไทย : สำนึกคิดจากภาษาในงานค้นคว้าของ สุจิตต์ วงษ์เทศ

หนังสือ อำนาจของภาษาและวรรณกรรมไทย สามารถเข้าใจกรอบเนื้อหาได้จากชื่อหนังสือ แบ่งเนื้อหาออกเป็น อำนาจ ที่มีที่มาจากการมีอยู่ของ ภาษา และ วรรณกรรม และอีกคำที่สำคัญคือ ไทย หมายถึงชื่อประเทศของคน “ไท” ในกรอบรัฐชาติสมัยใหม่ซึ่งเปลี่ยนมาจากสยาม แน่นอนว่าความน่าสนใจของหนังสือเล่มนี้คงหนีไม่พ้นผู้เขียนอย่าง สุจิตต์ วงษ์เทศ ผู้เชี่ยวชาญด้านปัญหาของความเป็น “ไทย” ในจุดตัดของนิยาม มายาคติ และการวิเคราะห์ประวัติศาสตร์นิพนธ์ อันแสดงออกมาในหลายผลงานของเขา ที่มักรื้อสร้างความเข้าใจให้เห็นระหว่างการดำรงอยู่ของชีวิตผู้คนในอดีต กับความเชื่อจากวรรณกรรมประวัติศาสตร์ ซึ่งปัญหาเชิงประวัติศาสตร์ดังกล่าวเป็นเหมือนผีที่หลอกหลอนอยู่ในแบบเรียนและสังคมไทย สุจิตต์จึงเสมือนหมอผีแก้ความเข้าใจ รื้อสร้าง รื้อถอนมายาคติจากผีหลายตนจนทำให้เห็นแง่มุมอื่นจากประวัติศาสตร์นิพนธ์และการอ่านหลักฐานทางโบราณคดี แน่นอนอย่างยิ่งว่าหนังสือ อำนาจของภาษาและวรรณกรรมไทย เล่มนี้จะทำให้คำว่าภาษาและวรรณกรรมในฐานะเครื่องมือของมนุษย์ในแถบที่ปัจจุบันเราเรียกันว่า “ประเทศไทย” จะถูกรื้อมอง วิเคราะห์ และตกผลึกโดยนักเขียนระบือนาม สุจิตต์ วงษ์เทศ

จุดเริ่มต้นของคำถามใหญ่อยู่ตั้งแต่ในหน้า คำนำ ของหนังสือเล่มนี้ สุจิตต์ตั้งข้อคิดเห็นเกี่ยวกับวรรณกรรมในฐานะศิลปะไว้ผ่านคำเรียก “ศิลปะเพื่อศิลปะ” กับ “ศิลปะเพื่อชีวิต” ซึ่งเป็นสองคำที่ดูเหมือนว่าจะแตกต่างกัน ศิลปะเพื่อชีวิต เป็นคำเรียกวรรณกรรมการเมืองแต่ ศิลปะเพื่อศิลปะ ดูจะเป็นคำเรียกศิลปะบริสุทธิ์ ซึ่งจะบริสุทธิ์จากอะไรนั้น ก็ย่อมเป็นจากขั้วตรงข้ามจึงหมายถึง “ไม่การเมือง” ซึ่งสุจิตต์เห็นว่าการ “ไม่การเมือง” ของศิลปะเพื่อศิลปะนั้นย้อนแย้งในตัวเอง เพราะสิ่งนี้ได้รับการสนับสนุนจากอำนาจรัฐรวมศูนย์อยู่และเป็นการกีดกันศิลปะเพื่อชีวิตด้วยการยกยอศิลปะเพื่อศิลปะว่ามีความบริสุทธิ์ ฐานคิดเบื้องต้นนี้จึงทำให้เห็นว่า สิ่งที่ไม่เรียกตัวเองว่าการเมือง หรือแสดงออกว่าไม่มีการเมือง ไม่ได้หมายความว่าสิ่งนั้นพ้นจากความเป็นการเมือง มิหนำซ้ำยังมีนัยถึงการต่อต้านกีดกันขั้วอื่นที่ไม่ใช่ตัวเอง และเป็นเกมการเมืองแบบหนึ่งที่พยายามซ่อนเร้นเสแสร้งจากสิ่งที่ตัวเองเป็น

สุจิตต์พาผู้อ่านดำลึกเข้าสู่โลกประวัติศาสตร์ทางภาษานับพันปี เพื่อส่องให้เห็นการทำงานของสิ่งที่เราเรียกทุกวันนี้ว่า “ภาษา” นั้นทำงานอย่างไร และกลายมาเป็นอักษรไทย วรรณกรรมไทยที่มีอำนาจทางการเมืองได้อย่างไร พร้อมย้อนมองวิวัฒทนาการการสื่อสารในอดีตว่าสำคัญอย่างไร เช่น การมอบความหมายใหม่ในกับ “สัตว์” เหมือนการใช้สัญลักษณ์ หรืออักษร ในฐานะเครื่องมือสื่อความหมาย การที่มนุษย์เริ่มสร้างความหมายขึ้นมาผ่านการหาความรู้บางอย่างจากวัตถุเป็นสิ่งสำคัญของพลังทางภาษา ในตัวอย่างเรื่องนี้คือ น้ำฝนจากกบ, คางคก เล่าถึงการมอง กบ เป็นสัตว์ที่ขลังบันดาลน้ำฝนลงมาได้ทุกครั้งจากการร้องส่งเสียง จนพัฒนาขึ้นเป็นตำนานจุดบั้งไฟขอฝน

ในกรณีนี้สุจิตต์ทำให้เห็นว่า “ภาษา” ในมิติหนึ่งคือเครื่องมือสื่อสารระหว่างมนุษย์กับจินตนาการถึงสิ่งเหนือมนุษย์ผ่านความเข้าใจบางอย่างจนสร้างวรรณกรรมในฐานะเรื่องเล่าใหม่ขึ้นมาได้จากความเชื่อดั้งเดิม จากกบร้องจึงไปสู่การจุดบั้งไฟ จากความรู้ที่คิดว่ากบสั่งฝนจากเสียงร้องสู่ประดิษฐกรรมของมนุษย์ที่พยายามขอฝนด้วยตนเอง เป็นการประยุกต์การสื่อสารจากการเห็นกบสู่การสร้างรูปแบบไวยากรณ์ในการสื่อสารกับฟ้าขึ้นใหม่ โดยไวยากรณ์ที่ถอดแบบจากกบหรือคางคกยังไม่จบที่การขอฝนจากฟ้า แต่ยังไปสู่รูปแบบทางศิลปะของมนุษย์นั้นคือ ท่าเต้น หรือ ท่ารำ ดั่งที่ในหนังสือได้กล่าวถึงไว้ว่า

“…ส่วน ท่ากบ กางแขน กางขา เป็นท่าตั้งเหลี่ยมของโขนกับละครที่ได้จากท่ากบ (ไม่มาจากอินเดียตามที่เคยครอบงำมานาน)…”

การอ่าน อำนาจของภาษาและวรรณกรรมไทย เล่มนี้เราจะได้เห็นเส้นทางประวัติศาสตร์ โบราณคดี ศิลปะวรรณกรรมที่พัฒนารูปแบบเรื่อยมาและสร้างสำนึกทางสังคมมากมายในสังคมไทยทั้งภาษากับการเมือง และการมีอยู่ของภาษาในความรู้ของมนุษย์อันส่งอิทธิพลในการเข้าใจโลกและสร้างโลกทัศน์ขึ้นมา หนังสือเล่มนี้จึงเป็นอีกงานที่สำคัญของ สุจิตต์ วงษ์เทศ และชวนขบคิดถึงภาษาในประวัติศาสตร์พัฒนาการที่ยาวนานนับพันปีที่เราใช้กันอยู่ทุกวันได้อย่างดี

Fact File

• อำนาจของภาษาและวรรณกรรมไทย
• ผู้เขียน : สุจิตต์ วงษ์เทศ
• สำนักพิมพ์ : iTuibooks
• ราคา : 400 บาท