Lite

มนุษย์ร้านสะดวกซื้อ หนังสือที่ชวนตั้งคำถามถึงความปกติและความเปลี่ยนแปลง

Focus

มนุษย์ร้านสะดวกซื้อ นวนิยายญี่ปุ่นโดย มุราตะ ซากายะ ซึ่งได้รับรางวัลอาคุตางาวะ (Akutagawa Prize) ในช่วงต้นปีค.ศ.2016
มนุษย์ร้านสะดวกซื้อ หนังสือที่ชวนตั้งคำถามถึงความหมายของคำว่า ปกติ และ สิ่งแปลกปลอม ในการดำเนินชีวิตผ่านเรื่องราวที่มีตัวละครหลักอย่าง ฟุรุคุระ เคโกะ หญิงสาววัย 36 ปีซึ่งยังไม่แต่งงานและทำงานพิเศษที่ร้านสะดวกซื้อมาตลอดเป็นเวลา 18 ปี

มนุษย์ร้านสะดวกซื้อ นวนิยายขนาดสั้นโดย มุราตะ ซายากะ (Murata Sayaka) นักเขียนหญิงชาวญี่ปุ่น ผลงานนี้ของเธอได้รับรางวัลอาคุตางาวะ (Akutagawa Prize) รางวัลแห่งวงการวรรณกรรมญี่ปุ่นในช่วงต้นปี ค.ศ.2016 รวมถึงเป็นผลงานที่ได้รับความสนใจแพร่หลายส่งผลให้มีการตีพิมพ์ฉบับแปลกว่า 23 ภาษารวมถึงภาษาไทย

ในโลก “ปกติ” สิ่งแปลกปลอมจะโดนลบทิ้งอย่างเงียบเชียบ…

ข้างต้นคือประโยคแรกที่ปรากฏบนปกหนังสือ ซึ่งได้กล่าวถึง 2 คำหลักที่เนื้อหาของหนังสือเล่มนี้ชวนตั้งคำถามถึงความหมายของมันอยู่เสมอนั่นคือคำว่า “ปกติ” และ “สิ่งแปลกปลอม” ตัวละครหลักของเล่มนี้คือ ฟุรุคุระ เคโกะ หญิงสาววัย 36 ปีซึ่งยังไม่แต่งงานและทำงานพิเศษที่ร้านสะดวกซื้อมาตลอดเป็นเวลา 18 ปี มวลของร้านสะดวกซื้อจึงกลายเป็นส่วนหนึ่งของร่างกายเธอ ไม่ว่าจะเสียงกริ่งเวลาลูกค้าเข้าร้าน เสียงทักทายของพนักงาน เสียงจับถุงขนมปัง เสียงต่าง ๆ เหล่านี้ได้ร่วมกันผสานกลายเป็นเสียงที่เธอได้ยิน คอยกล่อมเวลานอนและเป็นเสียงที่ทำให้ตื่นตัวอยู่เสมอแม้ร่างกายไม่ได้อยู่ในร้านสะดวกซื้อก็ตาม

ช่วงต้นเรื่องผู้เขียนได้ย้อนฉายภาพให้เห็นถึงความคิดและการแสดงออกที่สุดโต่งในบางเหตุการณ์ของเคโกะ ซึ่งนั่นทำให้เธอถูกทวงถามถึงความปกติมาตั้งแต่เด็ก แม้ยังไม่เข้าใจแต่การถูกมองว่า “ไม่ปกติ” ก็ได้เรียกร้องให้เธอรู้สึกว่าต้องเปลี่ยนแปลงอะไรสักอย่างเพียงแต่ไม่รู้ว่าจะต้องทำอย่างไร การได้ทำงานในร้านสะดวกซื้อที่มีคู่มือต้องปฏิบัติตามจึงเป็นเหมือนความโล่งใจในจุดหนึ่งว่าหากเธอเป็นพนักงานที่ทำหน้าที่ได้อย่างไม่บกพร่องก็จะรอดพ้นจากสถานะสิ่งแปลกปลอมที่ต้องถูกกำจัดทิ้ง อีกอย่างคือทุกคนในร้านล้วนมีสถานะเป็นพนักงานไม่ต่างจากกัน แนวคิดที่ว่ายังส่งผลไปถึงการใช้ชีวิต แม้กระทั่งการพูดด้วยโทนเสียงต่ำสูง การแต่งกายหรือการแสดงความเห็นที่เธอมักเลียนแบบและอ้างอิงจากคนรอบข้างด้วยเห็นว่าน่าจะเป็นสิ่งที่ “มนุษย์ปกติ” เขาทำกัน

แต่นั่นก็ยังไม่ใช่ทั้งหมดของชีวิตเพราะการยังที่เธอยังไม่แต่งงาน และไม่มีงานประจำทำ ดูจะกลายเป็นความผิดปกติและน่าเป็นห่วงสำหรับคนรอบข้าง หนักสุดกับคำพูดทิ่มแทงราวกับว่าเธอเป็นของตกค้างที่เสื่อมสภาพ การหาข้ออ้างในวงสนทนาเพื่อให้ดูเป็นคนปกติกลับกลายเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับเคโกะ โดยที่เคโกะก็ยังไม่เคยเข้าใจเลยว่าทำไมตัวเองจึงถูกตัดสินแบบนั้น

“ฉันกำลังเรียกร้องหาความเปลี่ยนแปลงอยู่ตรงไหนสักแห่ง คิดด้วยซ้ำว่าจะเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีหรือเลวร้าย ก็ยังดีกว่าตอนนี้ซึ่งอยู่ในสภาพหยุดนิ่งอยู่กับที่…”

จุดพลิกผันหนึ่งคือการที่เคโกะตัดสินใจหาทางออกให้แก่ความหวั่นใจด้วยการยื่นข้อเสนอให้ ชิราฮะ พนักงานหนุ่มที่พบในร้านสะดวกซื้อมาอาศัยอยู่ร่วมกัน แม้ว่าแท้จริงแล้วทั้งคู่จะไม่ได้มีความสัมพันธ์ใดต่อกันมากกว่าคนรู้จักก็ตาม ถึงการตัดสินใจนี้จะทำให้เธอถูกปลดล็อกจากสายตาของคนรอบข้างกลายเป็นชิ้นส่วนที่ปกติของโลกนี้ในฐานะผู้หญิงที่มีคู่ครอง แต่นั่นก็ทำให้เคโกะต้องเผชิญกับความสุดโต่งของชิราฮะชายหนุ่มที่ถูกจัดอยู่ในประเภทไม่ปกติเช่นเดียวกับเธอ คำพูดและความต้องการของเขาเข้ามาสั่นคลอนความเชื่อมั่นและเรียกร้องบางสิ่ง จนทำให้การใช้ชีวิตที่แม้จะดูสะดวกต่อสายตาคนอื่นมากขึ้นแล้ว จำต้องเปลี่ยนไปอีก

การได้อ่านความคิด รูปแบบชีวิตและการตัดสินใจของเคโกะในเล่มนี้จึงช่วยสะท้อนและย้อนถามเราหลาย ๆ เรื่อง โดยเฉพาะการใช้ชีวิตในปัจจุบันที่มีคำตัดสินมากมายหมุนวนอยู่รอบตัวเรา มีการยอมรับที่ส่งเสียงเรียกเราให้ตรวจสอบตัวเองแทบตลอดเวลา ราวกับโลกอนุญาตให้เราต้องจัดประเภทอยู่ในคำ 2 คำเสมอ ประสบความสำเร็จ หรือ ล้มเหลว ดีหรือร้าย อ้วนหรือผอม แต่งงานหรือยังไม่แต่งงาน เหมาะสมหรือไม่เหมาะสม การฝ่าฟันคำถาม กติการ้อยแปดและความเชื่อมั่นในตัวเองของเคโกะหรือแม้กระทั่งชิราฮะเองก็ตาม ถึงจุดหนึ่งจึงทำให้เราในฐานะผู้อ่านนึกเห็นภาพซ้อนของตัวเองในหลายแง่มุม ซึ่งก็ทำให้เราได้ย้อนกลับไปทบทวนด้วยว่าในการใช้ชีวิตของเรากฎเกณฑ์อะไรบ้างที่เราต้องแบกรับไว้ สิ่งนั้นจำเป็นแค่ไหน และท้ายที่สุดคือการย้อนกลับมาถามซ้ำอีกครั้งว่า “มนุษย์ปกติ” และ “สิ่งแปลกปลอม” วัดกันได้ด้วยอะไร เราเผลอตัดสินตัวเองและคนอื่นไปแบบไหนบ้าง และเสียงแบบไหนกันที่เราควรใส่ใจฟัง

Fact File