สตีฟ จ็อบส์ : อัจฉริยะด้านไอทีผู้ศรัทธาวิถีเซนและหลงใหลในภาพพิมพ์ญี่ปุ่น

เมื่อ สตีฟ จ็อบส์ (Steve Jobs) เปิดตัวคอมพิวเตอร์แมคอินทอช (Macintosh) ครั้งแรกในที่ประชุมผู้ถือหุ้นประจำปีของบริษัท Apple เมื่อวันที่ 24 มกราคม ค.ศ.1984 นอกจากจะทำให้แมคอินทอชกลายเป็นนวัตกรรมที่ปฏิวัติเทคโนโลยีคอมพิวเตอร์และการสื่อสารแล้ว ครั้งนั้นยังทำให้งานภาพพิมพ์แกะไม้ญี่ปุ่นรูปผู้หญิงกำลังหวีผมชื่อ Woman Combing Her Hair ของ ฮาชิกุจิ โกโย (Hashiguchi Goyo) ที่ปรากฏบนหน้าจอคอมพิวเตอร์ในวันนั้นถูกพูดถึง และภาพนี้ได้ซ่อนความหลงใหลในศิลปะภาพพิมพ์ญี่ปุ่นของจ็อบส์ไว้อีกด้วย

นอกจากจะศรัทธาในวิถีแห่งเซนและชื่นชอบซูชิแล้ว จ็อบส์ยังคลั่งไคล้งานภาพพิมพ์แกะไม้ญี่ปุ่นที่เรียกว่า ชิงฮังงะ (Shin-hanga) ซึ่งแปลว่า “ภาพพิมพ์ใหม่” เพราะเป็นการสร้างสรรค์ภาพพิมพ์แกะไม้ในช่วงต้นศตวรรษที่ 20 ให้มีความร่วมสมัยด้วยรูปแบบคล้ายคลึงกับภาพพิมพ์แกะไม้ที่เรียกว่า อุกิโยเอะ (Ukiyo-e) ที่ได้รับความนิยมอย่างมากในสมัยเอโดะ (ค.ศ.1603-1868) โดยศิลปินที่ทำงานแบบอุกิโยเอะที่โด่งดังไปทั่วโลกอาทิ โฮะกูไซ (Hokusai) และ ฮิโรชิเงะ (Hiroshige)

ภาพพิมพ์ Woman Combing Her Hair (1920) ของฮาชิกุจิ โกโย คาดว่าเป็นหนึ่งในผลงานสะสมของจ็อบส์และทางทีมกราฟิกดีไซเนอร์เลือกนำมาใช้เป็นตัวอย่างรูปที่แสดงผลบนหน้าจอคอมพิวเตอร์รวมทั้งเป็นรูปหน้าปกคู่มือการใช้งาน MacPaint และในวาระครบรอบ 10 ปีการจากไปของจ็อบส์ในปี ค.ศ.2021 (เขาเสียชีวิตเมื่อ 5 ตุลาคม 2011 ด้วยวัยเพียง 56 ปี) ทาง NHK WORLD-JAPAN จึงได้จัดทำสารคดีภาษาอังกฤษความยาว 30 นาทีชื่อ The Secret Passion of Steve Jobs เกี่ยวกับความหลงใหลในเสน่ห์ภาพพิมพ์แกะไม้แบบชิงฮังงะของผู้ก่อตั้งบริษัท Apple

ในหนังสือชีวประวัติ Steve Jobs เขียนโดย วอลเตอร์ ไอแซคสัน (Walter Isaacson) มีรูปภาพของจ็อบส์ที่ถ่ายในห้องทำงานของเขาในบ้านที่แพโล แอลโต เมื่อปีค.ศ.2004 ในขณะที่หลายคนอาจโฟกัสไปที่คอมพิวเตอร์ iMac บนโต๊ะทำงานของเขา แต่สายตาอาร์ตดีลเลอร์อย่าง มัตสึโอกะ ฮารุโอะ (Matsuoka Haruo) กลับสังเกตเห็นภาพพิมพ์แกะไม้ญี่ปุ่นชื่อ “Morning Hair” (1930) ของโทริอิ โคะทนโดะ (Torii Kotondo) ที่แขวนอยู่บนผนังห้องและจำได้ว่านี่เป็นหนึ่งในงานที่จ็อบส์ซื้อเมื่อมาเยือนแกลเลอรีของเขาในย่านกินซ่าในเดือนมีนาคม ค.ศ.1983 เป็นครั้งแรก

มัตสึโอกะให้สัมภาษณ์ในสารคดีของ NHK WORLD-JAPAN ว่าในขณะนั้นเขาไม่ทราบว่าชายหนุ่มวัย 28 ปีคนนี้คือใคร จนกระทั่งเห็นข่าวเกี่ยวกับจ็อบส์ที่ลงในหนังสือพิมพ์ในภายหลัง 

“เขายื่นนามบัตรที่มีโลโก้รูปแอปเปิลสีสดใสให้ผม และบอกว่าเขาสนใจภาพพิมพ์ชิงฮังงะ และอยากสะสมจึงขอให้ผมช่วยแนะนำ” 

ในครั้งนั้นจ็อบส์ได้ซื้องานไป 2 ชิ้นและหนึ่งในนั้นคือรูป Morning Hair ของโทริอิ ทุกครั้งที่จ็อบส์มาญี่ปุ่นเขาต้องแวะมาที่แกลเลอรีและได้งานภาพพิมพ์กลับไปทุกครั้งจนทำให้ทั้งคู่กลายเป็นเพื่อนที่ดีต่อกันมากว่า 20 ปี มัตสึโอกะกล่าวว่าจ็อบส์ซื้องานไปไม่ต่ำกว่า 40 ภาพ และในจำนวนนั้นมี 25 ภาพที่เป็นผลงานของ คาวาเสะ ฮะซุย (Kawase Hasui) 

คาวาเสะเป็นศิลปินคนโปรดของจ็อบส์และภาพทิวทัศน์ของเขามีรูปแบบที่ผสมผสานระหว่างงานของโฮะกุไซและฮิโรชิเงะซึ่งเป็นศิลปินระดับมาสเตอร์ของยุคอุกิโยเอะ

นิชิยามะ จุนโกะ (Nishiyama Junko) ภัณฑารักษ์ของ Chiba City Museum of Art ได้วิเคราะห์ว่าในขณะที่งานโทนสีสันสดใสของคาวาเสะเป็นที่นิยมของชาวต่างชาติ อัจฉริยะของโลกไอทีกลับชอบงานที่เป็นสีโมโนโทน เช่น ภาพชื่อ “Terashima Villagein the Evening Snow” (1920) ที่ถ่ายทอดบรรยากาศหิมะตกในช่วงพลบค่ำ 

“คาวาเสะ ฮะซุยเคยกล่าวว่าตัวเขาเองชอบงานที่แสดงถึงความเงียบและอ้างว้าง ทั้งสตีฟ จ็อบส์และคาวาเสะ ฮะซุยมีความชอบที่คล้ายคลึงกัน” เธอกล่าว

บิลล์ เฟอร์นันเดส  (Bill Fernandez) เพื่อนวัยเด็กของจ็อบส์และพนักงานประจำคนแรกของ Apple เชื่อว่าความหลงใหลในงานภาพพิมพ์แบบชิงฮังงะ ของผู้ก่อตั้ง Apple เริ่มตั้งแต่ช่วงวัยรุ่นเมื่อจ็อบส์มาเที่ยวที่บ้านของเขาซึ่งแขวนรูปของคาวาเสะ ฮะซุยไว้หลายภาพ อันเป็นผลงานสะสมของตาและแม่ของเขา ที่นั่นจ็อบส์เตะตากับภาพน้ำตกและใบไม้เปลี่ยนสีที่ชื่อ “Senju Waterfall, Akame” (1951) ของคาวาเสะเป็นอย่างมาก

“จ็อบส์บอกว่าเขาชอบงานแนวนี้ เขาชอบความเรียบง่าย ธรรมชาติ ความงดงามและอารมณ์ความรู้สึกที่ถ่ายทอดออกมา เขาชอบความเรียบง่ายและความโก้หรูดังเช่นที่เราเห็นจากผลิตภัณฑ์ของ Apple ที่เขาพัฒนา” เฟอร์นันเดสกล่าว

วาตานาเบะ โชอิจิโระ (Watanabe Shoichiro) เจ้าของบริษัท Watanabe Color Print ผู้ผลิตภาพพิมพ์แกะไม้ชิงฮังงะเสริมว่าการสร้างสรรค์ภาพพิมพ์แกะไม้ญี่ปุ่นมีความซับซ้อนหลายขั้นตอนและเบื้องหลังความงามคือหยาดเหงื่อและน้ำตาของศิลปิน เฉกเช่นเดียวกับผลิตภัณฑ์ของ Apple ที่ภายนอกดูเรียบง่ายสวยหรูแต่ข้างในประกอบไปด้วยกลไกและเทคโนโลยีซับซ้อนมากมาย

ลิซ่า เบรนแนน จ็อบส์ (Lisa Brennan-Jobs) ลูกสาวของจ็อบส์เขียนไว้ในหนังสือเชิงความทรงจำ (Memoir) ชื่อ Small Fry ถึงบรรยากาศในห้องนอน 3 เดือนก่อนที่พ่อของเธอจะเสียว่าในห้องนั้นมีภาพของคาวาเสะ ฮะซุย 2 ภาพที่สะท้อนถึงแสงยามสนธยาและยามพระอาทิตย์ตกที่วัด 

มัสซึโอกะมั่นใจว่าหนึ่งในภาพที่ลูกสาวของจ็อบส์กล่าวถึงในหนังสือคือภาพที่ชื่อว่า “Pagoda at Ikegami-honmonji temple” (1928) โดยเขาให้สัมภาษณ์กับ NHK WORLD-JAPAN ว่า

“ผมจินตนาการว่าเขานอนบนเตียงและดูภาพแสงสนธยาที่ส่องเหนือเจดีย์ในวัดด้วยจิตใจที่สงบ ผมรู้จักเขามานานและรู้ว่าเขาไม่ใช่คนที่คร่ำครวญกับอะไรมากนัก ในจิตใจเขาตอนนั้นน่าจะเหมือนกับแสงสนธยาที่กำลังจะลับขอบฟ้าเพราะเขารู้ตัวดีว่าในไม่ช้าตัวเขาเองก็กำลังจะจากโลกนี้ไปแล้ว”

Fact File

• ชมสารคดี The Secret Passion of Steve Jobs ได้ที่ www.youtube.com/watch?v=1HUUTzGDGVA