มู่หลาน ย้อนตำนานวีรสตรีผู้ถูกนำมาเป็นสัญลักษณ์ของการ รักชาติ

#BoycottMulan ที่ชวนผู้ชมภาพยนตร์ทั่วโลก คว่ำบาตรมู่หลาน มาแรงตั้งแต่ภาพยนตร์เรื่อง มู่หลาน หรือ Mulan ยังไม่ทันเข้าฉาย เหตุผลเพราะในปีที่ผ่านมา หลิว อี้เฟย พลเมืองอเมริกันที่เกิดในประเทศจีนซึ่งรับบทมู่หลานเวอร์ชันภาพยนตร์ดีสนีย์ ได้โพสต์ข้อความผ่านเว่ยป๋อ (Weibo) โซเชียลมีเดียเบอร์ต้นของจีน แสดงความคิดเห็นที่ทำให้ผู้อ่านเข้าใจไปในเชิงว่าเธอกำลังสนับสนุนตำรวจฮ่องกง ซึ่งในขณะนั้นตำรวจฮ่องกงถูกกล่าวหาว่าใช้ความรุนแรงในการจัดการกลุ่มผู้ประท้วงเพื่อเรียกร้องประชาธิปไตย

มาในกลางปี 2020 นี้หลังจากที่ทั่วโลกเริ่มผ่อนคลายมาตรการล็อกดาวน์ต่างๆ อันเนื่องมาจากการแพร่ระบาดของ โควิด-19 มู่หลาน ถือได้ว่าเป็นภาพยนตร์ฟอร์มยักษ์เรื่องแรกที่เข้าฉาย เป็นภาพยนตร์ที่ต่อยอดมาจากความสำเร็จของการ์ตูนดีสนีย์ ซึ่งในตอนที่มู่หลานเวอร์ชันการ์ตูนเข้าฉายก็กลายเป็นกระแสทั่วโลก ไม่ว่าจะเป็นการก้าวขาเข้ามาฝั่งตลาดเอเชียอย่างเต็มตัวของดิสนีย์ และการที่มู่หลานเป็นเจ้าหญิงดิสนีย์ที่ไม่ได้สืบเชื้อสายจากราชวงศ์

มู่หลานคือใคร มู่หลานมีตัวตนจริงหรือไม่ในประวัติศาสตร์ Sarakadee Lite มีเกร็ดประวัติศาสตร์เกี่ยวกับการยืนยันความมีตัวตน และการมีอยู่ของมู่หลานมาฝากกัน ซึ่งหนึ่งในความน่าสนใจคือ มู่หลานคือวีรสตรีที่ถูกใช้ในการเชื้อเชิญให้คนรักชาติ และสู้รบกับต่างชาติมาโดยตลอด

• มู่หลาน ในบทกวี The Ballad of Mulan

ก่อนที่จะจะมาเป็น การ์ตูนดิสนีย์ ต้นเรื่องของ มู่หลาน มาจากเด็กสาวชาวจีนที่กลายเป็นตำนานวีรสตรี ซึ่งมีการกล่าวถึงในบทกวี ภาพเขียน ตั้งแต่ศตวรรษที่ 12 จนมาถึงยุคที่จีนใช้ภาพยนตร์เป็นสื่อชูอุดมการณ์ชาตินิยมในช่วงต้นศตวรรษที่ 21 มู่หลานก็ยังคงถูกพูดถึง ก่อนจะกลายมาเป็นผลผลิตของฮอลลีวูด และจีน-ฮอลลีวูดในยุคมิลเลนเนียม

ในเว็บไซต์ของดีสนีย์ได้กล่าวว่าแรงบันดาลใจของการสร้างมู่หลานมาจาก บทกวีสั้น The Ballad of Mulan เล่าขานวีรกรรมของมู่หลานในช่วงศตวรรษที่ 6  ตรงกับช่วงที่จีนอยู่ภายใต้การปกครองของราชวงศ์เว่ยเหนือ (Northern Wei dynasty) แต่บทกวีนี้มีเผยแพร่ครั้งแรกในช่วงศตวรรษที่ 12 เนื้อหาพูดถึง บทบาทของมู่หลาน ลูกคนเดียวของนายทหาร ที่เกิดมาเป็นหญิง เมื่อพ่อของเธอถูกเรียกไปร่วมรบในสงคราม มู่หลานจึงอาสาไปรบแทน และหลังจากลงสนามรบ 12 ปี โดยไม่มีใครรู้ว่าแท้จริงเธอเป็นหญิง เป็นต้นทางของสาระสำคัญที่ถูกดึงมาผสมกับเรื่องแต่งต่อเติมเพิ่มมา จนกระทั่งกลายเป็นพล็อตเรื่องทั้งฉบับอนิเมชันปี ค.ศ. 1998 และภาพยนตร์คนแสดงจริงปี ค.ศ. 2020 

• ภาพเขียนมู่หลานในราชวงศ์ชิง 

เหอต้าจวื่อ (He Dazi) ศิลปินยุคราชวงศ์ชิง ได้วาดภาพเขียน มู่หลาน รวมอยู่ในอัลบั้มภาพชุด Gathering Gems of Beauty ซึ่งเป็นอัลบัมสดุดีความงามของหญิงจีนในประวัติศาสตร์ แม้ว่านักประวัติศาสตร์ส่วนใหญ่จะไม่ยืนยันว่ามู่หลานในอัลบัมภาพเขียนนี้มีตัวตนอยู่จริง แต่ก็มีส่วนหนึ่งที่เชื่อว่านี่แหละคือภาพมู่หลาน

• บทละครมู่หลานของ Xu Wei

The Heroine Mulan Goes to War in Her Father’s Place เป็นบทละครของ Xu Wei ที่เขียนถึงเรื่องราววีรสตรีที่ชื่อมู่หลาน  บทละครนี้เผยแพร่ช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 16 เป็นการต่อเติมเนื้อหาจากต้นเรื่องเดิมที่สะท้อนสังคมจีนในยุคนั้นที่เลี้ยงลูกสาวให้เป็นผู้หญิงที่สมบูรณ์แบบ เช่น การมัดเท้าให้เล็กเรียว เป็นต้น และจากเรื่องนี้ก็ได้มีการต่อยอดเป็นนิยายจีนยุคศตวรรษที่ 17  เนื้อหาอิงยุคสมัยราชวงศ์สุย และช่วงต้นราชวงศ์ถัง แต่ต่างกันตรงนี้มู่หลาน ในศตวรรษที่ 17 ถูกเชิดชูให้เป็นหญิงรักชาติ ยอมตายดีกว่าตกอยู่ใต้การปกครองของต่างชาติ

• วัดมู่หลาน อนุสรณ์สถานรำลึกถึงมู่หลาน

ในมณฑลหูเป่ยของจีน มียอดเขาชื่อมู่หลาน ซึ่งมีวัดเก่าแก่ชื่อ วัดมู่หลาน ( Mulan Temple ) ตั้งอยู่ ไม่มีหลักฐานว่าวัดนี้ถูกสร้างขึ้นเมื่อใด มีเพียงหลักฐานที่ปรากฏในงานวรรณกรรมยุคสมัยราชวงศ์ถัง และการคาดเดาว่าน่าจะสร้างตั้งแต่สมัยศตวรรษที่ 8 ในวัดยังพบข้อความจารึกถึงประวัติมู่หลานที่ชี้ว่าเธอมีชีวิตอยู่จริงในสมัยราชวงศ์ฮั่น ต่อมาสมัยราชวงศ์ถัง มีบทกวีที่เชิดชูมู่หลานให้เป็นดั่งเทพธิดา ปัจจุบันวัดมู่หลานเป็นหนึ่งในสถานที่ท่องเที่ยวเชิงประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของมณฑลหูเป่ย

• ภาพเขียนมู่หลานบนผืนผ้าไหม

ในยุคศตวรรษที่ 18 ได้ปรากฏภาพเขียนมู่หลานบนผืนผ้าไหม ตัวภาพวาดด้วยหมึกจีน เป็นภาพแสดงบุคลิกภาพหญิงสาวที่สันนิษฐานได้ว่านี่คือมู่หลาน 

• ภาพมู่หลานเพื่อการต่อต้านกองทัพญี่ปุ่น

ภาพมู่หลานไม่ได้เล่าเพียงความงาม ความเป็นวีรสตรีเท่านั้น มีภาพ  Mulan Returns in Glory เป็นภาพมู่หลานที่ถูกนำมาใช้สร้างกระแสให้ประชาชนชาวจีนยืนหยัดต่อต้านการรุกรานของกองทัพญี่ปุ่นในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 อีกด้วย  

• ภาพยนตร์ Mulan Joins the Army

ครั้งแรกสุดที่ตัวละครมู่หลานปรากฏตัวในโลกภาพยนตร์ คือ ค.ศ. 1939 ในภาพยนตร์ Mulan Joins the Army สร้างขึ้นในช่วงที่ประเทศจีนตกอยู่ใต้การยึดครองของจักรวรรดิญี่ปุ่น ยุคนี้จีนปลี่ยนการปกครองมาเป็นระบอบสาธารณรัฐ และใช้ภาพยนตร์มาสร้างกระแสรักชาติ  พร้อมชูตัวละครมู่หลานให้กลายเป็นตัวละครรักชาติ ซึ่งชื่อภาพยนตร์ Mulan Joins the Army ตรงกับชื่อภาพเขียนของ Feng Luoxia  ศิลปินยุคราชวงศ์ชิง ที่วาดเสร็จราวปี ค.ศ.1900 ซึ่งเล่าเรื่องวีรกรรมความกล้าหาญของมู่หลานเช่นกัน

• ภาพยนตร์ Lady General Hua Mulan

Lady General Hua Mulan เป็นภาพยนตร์แนวกำลังภายใน ผลงานของสร้างของ บริษัทชอว์ บราเดอร์ส สตูดิโอสร้างหนังฮ่องกงที่เฟื่องฟูสุดๆ ในยุคนั้น และเป็นยุคหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งตรงกับช่วงที่จีนยกเขตปกครองฮ่องกงให้สหราชอาณาจักรเช่า ความรู้สึกที่แปลกแยกและแตกต่างจากแผ่นดินเกิด เป็นที่มาของการสร้างภาพยนตร์ชูตัวละครมู่หลาน เพื่อปลุกกำลังใจให้ชาวจีนในฮ่องกงสามัคคีรวมกันเป็นหนึ่งเดียวกับพี่น้องในแผ่นดินใหญ่ แม้จะอยู่ใต้การปกครองของตะวันตก  ดูเหมือนภาพยนตร์ในยุคชอว์บราเดอร์สเฟื่องฟูนี้ จะมีแก่นสาระความคล้ายคลึงกับ Mulan ฉบับปี 2020

• งานเขียนเชิงวิชาการเกี่ยวกับมู่หลาน

เรื่องราวของมู่หลานถูกเล่าต่อๆ มาไม่เพียงแค่ตำนานหรือการ์ตูนดิสนีย์เท่านั้น ในศตวรรษที่ 21 มีหนังสือชื่อ   Mulan: Five Versions of a Classic Chinese Legend เขียนโดย Shiamin Kwa ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ด้านวรรณคดีเปรียบเทียบ วัฒนธรรมและภาษาตะวันออก มหาวิทยาลัย Bryn Mawr College ร่วมกับ Wilt L. Idema ศึกษาเรียบเรียงเรื่องราวของมู่หลานในมิติต่างๆ จากหลักฐานที่สามารถสืบค้นย้อนกลับไปได้ รวมถึงมิติที่เป็นวิถีอิสตรีของมู่หลานในวัฒนธรรมจีนสมัยก่อน

• หนังสือกึ่งอัตชีวประวัติมู่หลาน

The Woman Warrior: Memoirs of a Girlhood among Ghosts เป็นหนังสือกึ่งอัตชีวประวัติขิงมู่หลาน เขียนโดย   Maxine Hong Kingston นักเขียนเอเชียนอเมริกัน  อ้างอิงนิทานปรัมปรามาผสมกับอัตชีวประวัติของตัวนักเขียนเอง ตีพิมพ์ครั้งแรกปี ค.ศ.1976 หนังสือเล่มนี้ถือเป็นเล่มแรกๆ ที่นำเสนอภาพ “มู่หลาน” นักรบหญิงในตำนาน สู่การรับรู้ของโลกตะวันตก

อ้างอิง

• www.time.com
• https://www.disney.co.th/
• mulanbook.com
• http://en.hubei.gov.cn/

Fact File

• มู่หลาน ฉบับภาพยนตร์ดีสนีย์ ได้ผู้กำกับมากฝีมือ นิกิ คาโร มาสร้างชีวิตให้นักรบผู้เป็นตำนานของจีนนาม “มู่หลาน” เรื่องราวเล่าถึงหญิงสาวผู้ห้าวหาญ ผู้ยอมตายเพื่อครอบครัวและประเทศชาติ สร้างจากบทกวีเรื่อง The Ballad of Mulan
• เรื่องราวเริ่มต้นเมื่อจักรพรรดิ์แห่งประเทศจีนออกพระราชโองการว่าบุรุษหนึ่งคนต่อหนึ่งครอบครัวจะต้องเข้าร่วมกองทัพเพื่อป้องกันประเทศจากการรุกราน ฮัว มู่หลาน ลูกสาวคนโตของนักรบผู้ทรงเกียรติ จึงก้าวมารับหน้าที่แทนพ่อผู้เจ็บป่วย เธอปลอมตัวเป็นชายหนุ่มที่ชื่อ “ฮัว จุน” และเธอก็ได้กลายเป็นนักรบผู้ทรงเกียรติ
• มู่หลาน ฉบับภาพยนตร์ดิสนีย์ ได้นักแสดง หลิว อี้เฟย รับบทบท มู่หลาน, ดอนนี่ เยน เป็นแม่ทัพถัง, เจสัน สก็อตต์ ลี เป็น โบรี่ ข่าน, โยสัน อัน เป็น เช็ง ฮงฮุย, ร่วมด้วย กง ลี่ ในบท เซี่ยนเหนียง และ เจ็ท ลี ในบท จักรพรรดิ์ กำกับภาพยนตร์โดย นิกิ คาโร