21/3 Art Studio สตูดิโอศิลปะแห่งแรกในไทยสำหรับผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรม แค่หนึ่งโครโมโซมที่เกินมา นอกนั้นไม่แตกต่าง

21/3 Art Studio เป็นอาร์ตสเปซที่ก่อตั้งขึ้นเพื่อให้ ผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรม (down syndrome) ได้ปลดปล่อยพลังและพรสวรรค์ทางศิลปะได้อย่างเต็มที่และอิสระ โดยตัวเลข 21/3 ที่นำมาตั้งเป็นชื่อของสตูดิโอมีที่มาจากสาเหตุของอาการดาวน์คือการแบ่งตัวที่ผิดปกติของโครโมโซมคู่ที่ 21 มีจำนวน 3 แท่ง ทำให้จำนวนโครโมโซมทั้งหมดมีถึง 47 แท่ง จากปกติที่ประกอบด้วยคู่โครโมโซม 23 คู่จำนวน 46 แท่ง อีกทั้งองค์การสหประชาชาติยังประกาศให้วันที่ 21 ของเดือน 3 ของทุกปีเป็น วันดาวน์ซินโดรมโลก

การเกินมาของโครโมโซม 1 แท่งนั้น ยังได้นำมาเป็นคอนเซปต์ของสตูดิโอว่า “Just Like You: แค่หนึ่งโครโมโซมที่เกินมา นอกนั้นไม่แตกต่าง” เพื่อเรียกร้องการปฏิบัติที่เท่าเทียมกันทั้งในด้านการศึกษา การจ้างงาน และการมีส่วนร่วมทางสังคม โดยการใช้ศิลปะเป็นใบเบิกทางเพื่อให้สังคมเห็นคุณค่าของ ผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรม หรือที่พวกเขานิยมให้เรียกว่า เอกซ์ตร้าโครโมโซม (extra chromosome) ว่าไม่ได้เป็นผู้พิการไร้ความสามารถ

21/3 Art Studio ถือเป็นสตูดิโอศิลปะแห่งแรกในประเทศไทยสำหรับกลุ่มเอกซ์ตร้าโครโมโซมผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรม และตั้งอยู่บริเวณชั้น 2 ของอาคาร 2 ชั้นภายใน สมาคมผู้ปกครองคนพิการทางสติปัญญาแห่งประเทศไทย ในซอยรามอินทรา 8 กรุงเทพฯ และทุกวันพุธตั้งแต่เวลา 9.00-16.00 น. เป็นช่วงเวลาที่พื้นที่ของสตูดิโอขนาด 150 ตารางเมตรจะเต็มไปด้วยขาตั้งวาดรูป แคนวาส และสีอะคริลิค ให้ชาวเอกซ์ตร้าโครโมโซมราว 50 ชีวิตอายุตั้งแต่ 5 ขวบ ถึง 53 ปี ได้เข้าสู่โลกศิลปะอย่างไร้ขอบเขต

“เราอยากใช้ศิลปะเป็นตัวขับเคลื่อนให้สังคมเห็นคุณค่าของคนกลุ่มนี้ เราจึงลองต่อสู้เพื่อให้คนหันมามองว่าพวกเขาเป็นศิลปินที่เฉิดฉายได้ ไม่ใช่เป็นผู้พิการที่รอรับความเห็นใจและการบริจาค เนื่องจากครั้งแรกที่เราลองให้สีและแคนวาสเพื่อวาดรูปแล้วแต่จินตนาการ ผลงานที่ได้นั้นช่างมหัศจรรย์มากจนน่าตกใจ เป็นการดึงความสามารถที่แม้แต่พ่อแม่พวกเขาก็ไม่เคยเห็น จึงทำให้เราเกิดแรงบันดาลใจที่จะก่อตั้งสตูดิโอเฉพาะสำหรับกลุ่มเอกซ์ตร้าโครโมโซมขึ้นมา” เปิ้ล-จาริณี เมธีกุล ผู้ก่อตั้ง 21/3 Art Studio กล่าวถึงจุดเริ่มต้นของสตูดิโอ

เปิ้ลเคยทำรายการสารคดีโทรทัศน์เกี่ยวกับกลุ่มเปราะบางในชื่อ “เหลื่อมล้ำจากต้นจนอวสาน” พร้อมกับชื่นชอบการวาดภาพ จนกระทั่งได้มีโอกาสรู้จักกับ สุชาติ โอวาทวรรณสกุล นายกสมาคมผู้ปกครองคนพิการทางสติปัญญาแห่งประเทศไทย และได้มาเป็นวิทยากรให้กับทางสมาคมจนค้นพบความมหัศจรรย์ทางศิลปะของกลุ่มเอกซ์ตร้าโครโมโซม

ทางสมาคมและเปิ้ลจึงทำโครงการขอทุนจาก กองทุนส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ ของกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ จนได้งบสนับสนุนมาเมื่อปลายปี 2567  และส่วนหนึ่งนำมารีโนเวทอาคารเก่า 2 ชั้นของสมาคมฯ โดยใช้ชั้น 2 เป็นพื้นที่สตูดิโอและชั้นล่างกำลังทำเป็นคาเฟ่ชื่อ Extra Cafe ที่ให้บริการโดยกลุ่มเอกซ์ตร้าโครโมโซม เช่นกัน

“คาเฟ่ยังเป็นช่วงทดลองระบบ 3 เดือนแรก ตอนนี้มี 3 คนที่อยู่หลังร้านและชงกาแฟได้ และอีก 3 คนรับออเดอร์และให้บริการหน้าร้าน การเรียนรู้และพัฒนาทักษะต่างๆต้องใช้เวลา ดังนั้นคาเฟ่ของเราจึงพิเศษเพราะผู้ให้บริการอาจ ฟังไม่รู้เรื่อง พูดไม่เข้าใจ สั่งไม่ได้ตามที่สั่ง” สุชาติ กล่าว

ความสามารถไม่ได้ถูกกำหนดด้วยจำนวนโครโมโซม

สตูดิโอเริ่มเปิดพื้นที่ศิลปะเมื่อต้นปี 2568 และในเบื้องต้นสามารถรองรับได้ 50 คน โดยไม่มีค่าใช้จ่าย พร้อมกับบริการอาหารกลางวันและของว่างฟรี แถมด้วยค่ารถให้คนละ 200 บาท

“ผู้ที่เข้าร่วมมีตั้งแต่เด็กจนโต เด็กสุดคือน้องมีญ่าอายุ 5 ขวบ และ โตสุดคือสุรสีห์อายุ 53 ปี เราเลือกใช้แคนวาสเข้ากรอบอย่างดีและสีอะคริลิคที่ไม่มีกลิ่น ให้อิสระเต็มที่ในการเลือกใช้สีซึ่งเราก็จะเห็นว่าแต่ละคนเมื่อวาดออกมาแล้วจะมีแนวทางเป็นของตัวเองได้อย่างน่าทึ่ง เช่น น้องนายน์และน้องมอสชอบวาดรูปพอร์ตเทต น้องกีตาร์ชอบสะบัดสีและหยดสีเป็นภาพแบบแอบสแตรกต์ หรือ นามธรรม น้องวายุชอบรูปทรงกลมที่มาจากรถ” เปิ้ลอธิบาย

บางส่วนของผลงานศิลปะของพวกเขาจะนำมาจัดแสดงเป็นครั้งแรกใน นิทรรศการ “Extra Chromosome” เนื่องในวันดาวน์ซินโดรมโลก 21 มีนาคม ภายใต้แนวคิดว่า “ความสามารถไม่ได้ถูกกำหนดด้วยจำนวนโครโมโซม” ตั้งแต่วันที่ 21-23 มีนาคม 2568 ที่ชั้น 5 เซ็นทรัลเวิลด์ บริเวณ Craft Studio Zone โดยได้คัดเลือกผลงานของ 5 คน ประกอบด้วย มอส วายุ ขมิ้น กีตาร์ และ นายน์ รวมทั้งหมด 40 ชิ้นที่มีสไตล์แตกต่างกันมาจัดแสดง

“ภายในงานยังมีเวิร์คชอปให้น้องอีก 8 คนวาดรูปและผู้ที่สนใจสามารถมาลองวาดรูปโดยนั่งตรงข้ามกับน้อง การวาดรูปกับน้องแบบไม่ต้องสนใจกันถึงแม้จะนั่งตรงข้ามกันเป็นเหมือนการปลดล็อคอะไรบางอย่างในตัวเราได้ เพราะผู้ใหญ่มักไม่กล้าวาด กลัวไม่สวย กลัวภาพเสีย กลัววาดไม่เหมือน แต่จริงๆขอให้เรามีความสุขก็พอแล้ว” เปิ้ลกล่าว

แนวคิดนี้มาจากประสบการณ์ส่วนตัวของเปิ้ลเองที่ย้อนกลับไปราว 10 กว่าปีที่แล้ว เธอได้เรียนศิลปะกับ ครูโต-ม.ล.จิราธร จิรประวัติ และ ครูปาน-สมนึก คลังนอก แต่เมื่อวาดแล้วก็อึดอัดใจเพราะคิดว่าวาดอย่างไรก็ไม่สวยและไม่เหมือนสักที จนกระทั่งครูโตได้สอนว่า “ไม่ต้องสวย ไม่ต้องเหมือนก็ได้ เอาที่เปิ้ลวาดแล้วมีความสุข” นับแต่นั้นมาเธอปลดล็อคตัวเองและเริ่มวาดรูปพอร์ตเทตเพื่อนและบุคคลสำคัญต่างๆ พร้อมกับตั้งฉายาให้ตัวเองว่า “ลุงเปิ้ล วาดภาพไม่เหมือน” หลังจากนั้นเธอยังจัดนิทรรศการเดี่ยวชื่อ Happleness ที่ ริเวอร์ ซิตี้ แบงค็อก เมื่อต้นปี 2567

ยาที่ดีที่สุดสำหรับ ผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรม คือพ่อแม่

สุชาติ โอวาทวรรณสกุล นายกสมาคมฯ คนปัจจุบัน มีลูกชายคือ น้องนายน์ ที่มีภาวะดาวน์ซินโดรม ทำให้เขาตัดสินใจลาออกจากงานประจำและเปิดบริษัทรับทำความสะอาดของตัวเองเพื่อจะได้มีเวลาในการดูแลและฝึกฝนพัฒนาการของลูกได้มากขึ้น  เขาให้ลูกได้ทดลองทำกิจกรรมต่างๆ เช่น ว่ายน้ำ ขี่ม้า และ วาดรูป จนกระทั่งค้นพบว่าศิลปะคือสิ่งที่ลูกชื่นชอบมากที่สุดและสนับสนุนจนกระทั่งน้องนายน์สำเร็จการศึกษาระดับ ปวส. ด้านวิจิตรศิลป์ ที่วิทยาลัยบริหารธุรกิจและการท่องเที่ยวกรุงเทพ

“ยาที่ดีที่สุดสำหรับผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรมคือพ่อแม่ เราต้องไม่อายและทลายกำแพงคำว่า ปัญญาอ่อน ต้องกล้าที่จะนำเขาสู่สังคมภายนอกและให้การศึกษา ให้ทำกิจกรรมเพื่อค้นหาตัวตนให้เจอ บางคนชอบกีฬา บางคนชอบศิลปะ และเมื่อเขาค้นพบความชอบเขาจะใจจดใจจ่อกับสิ่งนั้นๆ ได้นาน ภาวะสุขภาพของกลุ่มเอกซ์ตร้าโครโมโซมนั้นไม่ค่อยแข็งแรง ถ้าให้อยู่แต่บ้าน กินและนอนจะทำให้ยิ่งอ่อนแรง ต้องให้เขาเข้าสังคมเพื่อพัฒนาการที่ดีขึ้น” สุชาติ นายกสมาคมฯ ที่ดำรงตำแหน่งมา 10 ปีกล่าว

สำหรับ สมาคมผู้ปกครองคนพิการทางสติปัญญาแห่งประเทศไทย ก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2518 เพื่อสนับสนุนและพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคคลที่มีความพิการทางสติปัญญา รวมถึงให้การช่วยเหลือและส่งเสริมสิทธิของผู้ปกครองและครอบครัว ข้อมูลจากกรมส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการ ระบุว่าประเทศไทยมีประชากรผู้พิการประมาณ 2.2 ล้านคน คิดเป็น 3.35% ของประชากรทั้งหมด และคนพิการทางสติปัญญา คิดเป็น 6.56% ของจำนวนผู้พิการทั้งหมด ประมาณ 145,000 คน ส่วนเด็กที่มีภาวะดาวน์ซินโดรมพบได้ 1 คน ในทารกเกิดใหม่ 800 คน

“การศึกษาสำหรับ ผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรม ยังไม่เป็นรูปธรรมนัก เราอยากให้พวกเขามีโอกาสได้เรียนโรงเรียนใกล้บ้านแต่มักได้รับการชี้นิ้วให้ไปโรงเรียนเฉพาะทาง จากสถิติพบว่าอัตราผู้ที่ไม่ได้รับการศึกษาสูงราว 46% ระดับประถมอยู่ที่ 43% ระดับมัธยมที่ 10% และสูงกว่ามัธยมแค่ 1% ถ้าเราไม่เริ่มนับ 1 ในเรื่องนี้จะมี 2-3-4 ได้อย่างไร นอกจากนี้อัตราการจ้างงานเพื่อทำงานในสถานประกอบการก็ยังมีเกณฑ์ที่ต่ำมาก เพราะนายจ้างหรือเจ้าของสถานประกอบการมักส่งเงินเข้ากองทุนส่งเสริมและพัฒนาคุณภาพชีวิตคนพิการแทน หรือไม่ก็จัดให้มีการส่งเสริมอาชีพในรูปแบบอื่นๆ”

แค่หนึ่งโครโมโซมที่เกินมา

มอส หนึ่งในสมาชิกของสมาคมฯ และศิลปินของ 21/3 Art Studio เรียนจบ กศน. ระดับประถมการศึกษาที่ 5 ได้รับการจ้างงานให้ทำงานที่สมาคมฯ ด้วยรายได้เดือนละ 10,600 บาท โดยมอสในวัย 21 ปี สามารถเดินทางจากบ้านที่ จ.ปทุมธานี มาทำงานที่สมาคมฯ ย่านรามอินทราได้ด้วยตัวเอง

“แรกๆ แม่ก็เป็นห่วง แต่เราไม่สามารถอยู่กับลูกได้ตลอดเวลาจึงต้องให้เขาช่วยเหลือตัวเองให้มากที่สุด เริ่มจากเดินทางไปกลับกับแม่ก่อนและเมื่อเขาจำสถานที่และเส้นทางได้ เราก็ลองปล่อยเขาโดยจะติด gps ไว้ที่โทรศัพท์เขา มีป้ายห้อยคอเขียนเบอร์โทรศัพท์และที่อยู่ทั้งที่บ้านและที่สมาคม ตลอด 3 เดือนที่ปล่อยให้เขาเดินทางเองเขาก็ทำได้ดี ไม่มีหลงทาง” อรุโนทัย เกิดแก้ว แม่ของมอส กล่าว

อีกหนึ่งศิลปินของ 21/3 Art Studio คือ วายุ อายุ 20 ปี จบชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 3 และชื่นชอบรถมาก ทำให้ภาพวาดของเขามักมีรูปทรงกลมที่เป็นสัญลักษณ์ของรถ

“วายุเป็นลูกคนเดียวและเราตั้งใจมีเขามาก แต่เมื่ออายุครรภ์ 7 เดือนน้องก็ไม่ดิ้น ตอนนั้นเราตัดสินใจรักษาน้องไว้แม้จะเสี่ยง ยอมรับว่าตอนแรกรู้สึกจุกในใจมาก กังวลว่าเราจะเลี้ยงเขาอย่างไร เขาจะโดนล้อไหม ในที่สุดก็คิดได้ว่าเราต้องรักและใส่ใจเขาให้มาก ใครจะพูดอย่างไรไม่ต้องสนใจ พาเขาออกสังคมภายนอกและเมื่อเขาได้มาที่สมาคมเขาดูสนุกสนานขึ้นมากเมื่อมีเพื่อน อยากให้สังคมมีพื้นที่ปลอดภัย สนุกและให้ความรู้กับเด็กๆ กลุ่มนี้มากขึ้น” พิมพ์ภัทรา ปรวัฒน์นานนท์ แม่ของวายุ กล่าว

สุชาติเสริมว่าทางสมาคมฯ พยายามผลักดันให้เกิดการจ้างงานในสถานประกอบการโดยการติดต่อบริษัทต่างๆและทำสัญญาจ้าง โดยภาพรวมทั้งประเทศในปี 2567 มีอัตราการจ้างงานอยู่ราว 600 คน

“การจ้างงานจะช่วยส่งเสริมให้พวกเขามีรายได้เลี้ยงตนเองและครอบครัวได้อย่างมีศักดิ์ศรีและเท่าเทียมกับบุคคลทั่วไป เพิ่มความเชื่อมั่นและคุณค่าในตัวเองและกล้าที่จะเรียกร้องระบบและสิทธิ์ที่พึงได้” สุชาติกล่าว

หมายเหตุ: ภาพถ่ายบุคคลได้รับความยินยอมจากบุคคลและผู้ปกครองของบุคคลที่อยู่ในภาพเพื่อใช้ประกอบบทความและเผยแพร่ในโซเชียลมีเดีย

Fact File

• 21/3 Art Studio สตูดิโอศิลปะแห่งแรกในประเทศไทยสำหรับเอกซ์ตร้าโครโมโซมผู้มีภาวะดาวน์ซินโดรม ตั้งอยู่บริเวณชั้น 2 ของอาคาร 2 ชั้นภายใน สมาคมผู้ปกครองคนพิการทางสติปัญญาแห่งประเทศไทย ในซอยรามอินทรา 8 กรุงเทพฯ และคลาสศิลปะเปิดทุกวันพุธตั้งแต่เวลา 9.00-16.00 น. โดยไม่มีค่าใช้จ่าย โทร: 02-9719727
• วันดาวน์ซินโดรมโลก 21 มีนาคม 2568 สมาคมผู้ปกครองคนพิการทางสติปัญญาแห่งประเทศไทย จัดนิทรรศการ “Extra Chromosome” นำเสนอภาพวาดสีอะคริลิกบนผืนผ้าใบรวม 40 ชิ้น จากฝีมือของศิลปิน 5 คน ที่มีภาวะดาวน์ซินโดรม ภายใต้แนวคิด “Just like you แค่หนึ่งโครโมโซมที่เกินมา นอกนั้นไม่แตกต่าง” เปิดให้เข้าชมฟรี ตั้งแต่วันที่ 21-23 มีนาคม 2568 ที่ชั้น 5 เซ็นทรัลเวิลด์ บริเวณ Craft Studio Zone