เกลือศรัทธา : เมื่อเกลือสามารถสร้างความหมายชีวิตในแบบฉบับ อนุสรณ์ ติปยานนท์

เกลือศรัทธา ผลงานของ อนุสรณ์ ติปยานนท์ เป็นนวนิยายลำดับที่ 2 ในชุดวรรณกรรมเกี่ยวกับรสชาติต่อจาก ป่าน้ำผึ้ง ที่เกี่ยวกับความสัมพันธ์ของคนหนุ่มสองคนในพื้นที่เก็บเกี่ยวน้ำผึ้ง จนได้ไปพบกับเหตุการณ์ลึกลับที่จะทำให้ความทรงจำรสหวานของเขาต่างไปจากเดิม ส่วนในครั้งนี้ เกลือศรัทธา ยังคงองค์ประกอบเอกลักษณ์ทางการประพันธ์ของอนุสรณ์อย่างชัดเจนทั้งแนวดำเนินเรื่องที่ว่าด้วยชายหนุ่มห่างรัก ความเหนือจริงในบางเหตุการณ์ และการเป็นนวนิยายอิงประวัติศาสตร์ แน่นอนว่าเมื่ออยู่ในชุดวรรณกรรมที่มี “รสชาติ” เป็นจุดเหนี่ยว เกลือศรัทธา จึงมีความน่าสนใจทั้งเนื้อหาด้วยตัวเล่มเองและการเป็นชุดเดียวกับ ป่าน้ำผึ้ง ที่จะทำให้ผู้อ่านร่วมมองเห็นทัศนะเกี่ยวกับรสชาติของอนุสรณ์ที่ขยายให้เห็นกว้างกว่าเดิม

เกลือศรัทธา โดยสังเขปเป็นเรื่องที่เล่าจากสายตาตัวละครเอก ชายหนุ่มที่กำลังเดินทางเพื่อหลีกห่างจากความทุกข์ตรมจากการหย่าร้าง เขาจึงตัดสินใจเดินทางออกท่องเที่ยวไกลบ้านถึงแผ่นดินโปแลนด์ โดยเริ่มตั้งแต่ค่ายกักกันเอาช์วิทซ์ เหมืองเกลือวีลิชก้า จนได้มาพบกับ ดาเนียลล่า หญิงสาวที่มาพร้อมกับเรื่องราวปริศนารสเค็มในครอบครัวของเธอ

ประเด็นที่น่าสนใจอย่างแรกคือ เกลือศรัทธา ไม่ใช่เรื่องราวของการตามหารสชาติย้อนยุคแบบที่ ป่าน้ำผึ้ง เคยใช้ขนบวรรณกรรมผจญภัยป่าลึกปริศนาโดยเฉพาะในครึ่งเรื่องหลัง แต่ เกลือศรัทธา คือเรื่องที่มีฉากหลังร่วมสมัยที่แสดงให้เห็นถึงความเกี่ยวข้องกันระหว่างปัจจุบันและอดีต ผ่านทั้งตัวละครและสถานที่จริงที่มีการใช้พื้นที่ของประวัติศาสตร์บาดแผลมาเปรียบเทียบกับความเจ็บปวดในจิตใจของตัวละคร จากนั้นดำเนินเรื่องจากฉากปัจจุบันแล้วค่อยๆ ทยอยเปิดม่านฉากอดีตด้วยเรื่องเล่าของสองตัวละครที่แลกเปลี่ยนประสบการณ์เรื่องเล่าสู่กัน 

นำเสนอให้เห็นภาพความสำคัญของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ที่ล้วนร่วมมีบาดแผลจากอดีตของตนเอง เมื่อผลัดเปลี่ยนเล่าเรื่องราวต่างๆ จึงเยียวยากันและกันด้วยจุดร่วมที่เหมือนกันก็คือ ก้อนความทุกข์ตรมและความเห็นอกเห็นใจซึ่งกันและกัน กล่าวได้ว่าแทบทุกคนมี ทุกข์ส่วนตัว และไม่ว่าเรื่องอะไรก็ตามหากพยายามเข้าใจก้นบึ้งของความทุกข์นั้น ก็ล้วนน่าเห็นอกเห็นใจทั้งสิ้น  อุปมาการเยียวยาด้วยการพบปะผู้คนเป็นสิ่งที่น่าสนใจในโลก ที่ผู้คนพบปะกันยากขึ้นสวนทางกับเทคโนโลยีที่ล้ำสมัยอย่างทุกวันนี้ หนำซ้ำการที่เราจะเล่าเรื่องส่วนตัวที่เป็นบาดแผลในปัจจุบันออกไปนั้น จะมีใครรับฟังได้บ้างนอกจากนักจิตวิทยาในคลินิก 

การที่นวนิยายเรื่องนี้จำลองสถานการณ์ให้สองตัวละครผลัดกันเล่าเปรียบเสมือนกำลังเยียวยาผ่านกระบวนการเล่าเรื่องออกมาและมีผู้รับฟังอยู่อย่างเข้าอกเข้าใจ ในส่วนนี้จึงตั้งคำถามกับโลกปัจจุบันที่เราสามารถเล่าเรื่องราวต่างๆ เข้าสู่ระบบสาธารณะออนไลน์ได้รวดเร็ว แต่สารที่ว่ามีใครรับฟังอย่างลึกซึ้งบ้างหรือไม่ ถ้าคำตอบคือ “ไม่” นั่นแปลว่าเรากำลังพูดคุยกับสังคม หรือเพียงประกาศกับหน้าจอกระจก 

ใน เกลือศรัทธา เราจึงจะเห็นตัวละครใช้ชีวิตแบบแทบไม่ใช้เทคโนโลยีอินเทอร์เน็ตแม้จะมีฉากหลังร่วมสมัย โดยการกระทำที่ตัวละครแสดงออกถึงโลกที่ยึดโยงอยู่กับพื้นที่จริงมีขึ้นตั้งแต่ฉากแรกของเรื่อง

“เขาพลิกดูเอกสารแนะนำสถานที่ท่องเที่ยวอย่างเฉื่อยเนือย” 

นอกจากประเด็นดังกล่าวอนุสรณ์ยังกลับหัวกลับหางจุดยึดเหนี่ยวของเรื่องจาก ป่าน้ำผึ้ง ที่เป็นเรื่องของมนุษย์เข้าไปหารสหวาน ครั้งนี้ เกลือศรัทธา ใช้วิธีเล่าแบบจากรสเค็มไปถึงมนุษย์แทน เป็นการมองจาก เกลือ และ รสเค็ม ในฐานะองค์ประธานในตัวเองและเกลือก็ยังกระตุ้นให้มนุษย์มีปฏิกิริยาบางอย่างจากการชักนำของเกลือเอง เช่น การไม่กล้าจับเกลือของแม่ดาเนียลล่าหลังจากพ่อเขาหายตัวไป เพราะเกลือเป็นสื่อกลางที่ทำให้คิดถึงการหายไปครั้งนี้

หากมองมุมหนึ่งคือการที่มนุษย์ไม่อยากสัมผัสอดีตที่น่าเศร้า แต่มองอีกมุมเกลือกลายเป็นสื่อกลางของความน่าเศร้า เพราะมันจับต้องได้ มันเรียกคืนความทรงจำบาดแผลให้แม่ของดาเนียลล่าได้ เกลือในเรื่องนี้จึงสามารถ กระทำการ ได้ เกลือจึงไม่ใช่เพียงเครื่องปรุงหรือวัตถุที่รอมนุษย์หยิบจับเพียงอย่างเดียว แต่สามารถ “แผลงฤทธิ์” ได้ด้วยตัวมันเอง ซึ่งแนวคิดวัตถุกระทำการก็สอดคล้องกับปรัชญา ภววิทยาวัตถุ (object-oriented ontology) หรือในนาม OOO ของ เกรแฮม ฮาร์แมน (Graham Harman) ที่เคยเสนอไว้ถึงแนวคิดที่จะคำนึงว่าการมีอยู่ของวัตถุสามารถมีได้โดยวัตถุเอง และ “วัตถุ” สามารถอยู่นอกเหนือจากอิทธิพลของมนุษย์

อีกทั้งยังสามารถดำรงความจริงของตนเองไว้ได้โดยไม่จำเป็นต้องสัมพันธ์กับการกระทำของมนุษย์เพื่อนิยามการมีอยู่ของตัวเอง เช่นเดียวกับ “เกลือ” ในเรื่องนี้ที่มีประวัติศาสตร์ในเหมืองและการที่เกลือสร้างรสชาติ หรือการเข้าประกอบกับเนื้อสัตว์ทำให้เกิดอาหารที่กักเก็บไว้ได้นานขึ้น ใดๆ อาจสามารถมองว่ามนุษย์กระทำการจึงเกิด แต่นวนิยายเรื่องนี้ก็กลับให้เห็นว่ามนุษย์ก็จะเข้าใจเกลือในแบบมนุษย์ ทั้งที่จริงแล้วเกลืออาจเป็นอื่นไปก็ได้ แบบเดียวกับที่ความทรงจำของแม่ดาเนียลล่าทำงานกับเกลือ แสดงให้เห็นข้อจำกัดและนิยามอันเฉพาะที่มนุษย์มีต่อสิ่งอื่นมากกว่าการที่มนุษย์ยึดครองความหมายสิ่งอื่นได้โดยสมบูรณ์ ซึ่งแนวคิดว่าเกลือสามารถเป็นผู้กระทำได้ถูกเล่าผ่านหลายครั้งของตัวละครไม่ว่าจะสัมผัส การรับรส และในท้ายที่สุดที่ตัวละครชายหนุ่มออกเดินทางตามหา “เกลือ” เพื่อให้ชีวิตตัวเอง “มีความหมาย” และท้ายที่สุดเขาก็หลุดพ้นบ่วงแห่งความเศร้าจนสามารถโทรศัพท์กลับไปหาภรรยาที่หย่าร้างกันไปแล้วได้เป็นการจบความเจ็บปวดของเขา เกลือศรัทธา จึงทำให้เห็นว่า…บ่อยครั้งที่มนุษย์นิยามสิ่งอื่น แต่ก็มีครั้งที่สิ่งอื่นนิยามมนุษย์กลับด้วยเช่นกัน

Fact File

• เกลือศรัทธา

• ผู้เขียน : อนุสรณ์ ติปยานนท์ 

• สำนักพิมพ์ : เคหวัตถุ