9 ความลับ ชามตราไก่ลำปาง สินค้า GI ที่ Google Doodles ร่วมเฉลิมฉลอง

เดือนกันยายนถูกยกให้เป็นเดือนแห่งการเฉลิมฉลอง ชามตราไก่ลำปาง เพราะเป็นเดือนที่ ชามตราไก่ลำปาง ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสินค้า GI หรือ Geographical Indications หมายถึง “สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์” ซึ่งตลอดวันนี้ (12 กันยายน 2565) ทาง Google Doodles ได้ขึ้นรูปชามตราไก่สุดน่ารักพร้อมประวัติชามตราไก่ในภาคภาษาอังกฤษให้ได้คลิกชม

คำว่า “สิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์” เป็นทรัพย์สินทางปัญญาประเภทหนึ่ง ซึ่งจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อมีความเชื่อมโยงระหว่าง 2 ปัจจัย คือ ธรรมชาติและมนุษย์ หมายถึงการที่ชุมชนได้อาศัยลักษณะเฉพาะที่มีอยู่ในแหล่งภูมิศาสตร์ตามธรรมชาติ เช่น พื้นดิน ต้นไม้ น้ำ หรือวัตถุดิบเฉพาะในพื้นที่มาใช้ประโยชน์ในการผลิตสินค้าในท้องถิ่นของตนขึ้นมา ทำให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่มีคุณลักษณะพิเศษจากพื้นที่ดังกล่าว และ ชามตราไก่ที่ผลิตในจังหวัดลำปาง ก็เป็นหนึ่งในสินค้า GI ที่บอกเล่าประวัติศาสตร์ลำปางและลักษณะเฉพาะทางธรณีวิทยาของลำปางได้เป็นอย่างดี Sarakadee Lite ชวนไปย้อนประวัติศาสตร์ 9 ความลับที่หลายคนอาจยังไม่รู้เกี่ยวกับชามตราไก่ลำปาง

01 ชามไก่มีต้นกำเนิดในประเทศจีนเมื่อประมาณร้อยกว่าปี เป็นงานฝีมือของชาวจีนในมณฑลกวางตุ้ง

02 เริ่มแรกชามตราไก่ต้นฉบับนั้นไม่ปรากฏการเขียนลายไก่ ดอกไม้ ใบกล้วย อย่างที่เราคุ้นเคยกันในปัจจุบัน เป็นเพียงชามขาวธรรมดา แต่เริ่มมีพัฒนาการเพิ่มงานเขียนลายโดยชาวจีนแคะ หลังจากนั้นจึงกลายเป็นชามตราไก่อย่างที่เราเห็น

03 นิยามของ “ชามไก่ลำปาง” โดย  กรมทรัพย์สินทางปัญญา หมายถึง ผลิตภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผาที่มีหลายขนาดตั้งแต่ขนาดเล็กจนถึงขนาดใหญ่ มีความแข็งแกร่ง คงรูป วาดลวดลายรูปไก่ ดอกโบตั๋น และต้นกล้วยด้วยมือ มีสีขาวเคลือบใสหรือขุ่น หรือสีครีมเคลือบใส ข้อสำคัญคือต้องผลิตในจังหวัดลำปางและใช้ดินที่มีลักษณะเฉพาะของลำปาง

04 จังวัดลำปางเป็นจังหวัดที่ราบสูง เป็นแหล่งแร่ดินขาวและแร่ดินดำจำนวนมากซึ่งดินทั้งสองชนิดเป็นวัตถุดิบสำคัญในการผลิต ชามตราไก่ลำปาง เนื้อดินมีลักษณะพิเศษคือ เหนียว แข็งแรง ทนทาน เมื่อเผาเสร็จเป็นสีขาว ผลิตเป็นชามตราไก่ที่มีคุณภาพสูง

05 ในส่วนของการเคลือบ ชามตราไก่ลำปาง นั้นก็มีความพิเศษตรงที่ใช้น้ำเคลือบที่มีส่วนผสมของหินฟันม้า ทรายแก้ว ดินขาย และหินปูน

06 ในเว็บไซต์ธนบดีเซรามิก ได้เล่าประวัติเซรามิกในลำปางย้อนไปใน พ.ศ.2498 กล่าวถึงนายอี้ (ซิมหยู) แซ่ฉิน ว่าได้เป็นผู้ค้นพบแร่ดินขาวครั้งแรกที่บ้านปางค่า อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง และได้ร่วมกับกลุ่มชาวจีนก่อตั้งโรงงานทำชามไก่แห่งแรกของจังหวัดลำปางโดยยังคงใช้วิธีการผลิตแบบดั้งเดิมของเมืองจีนและส่งขายไปทั่วประเทศไทย

07 ในเอกสารประกาศกรมทรัพย์สินทางปัญญา เรื่อง การขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ชามตราไก่ ทะเบียนเลขที่ สช 56100060 ระบุว่า หลังจากที่ได้มีการพบแหล่งดินขาวในอำเภอแจ้ห่ม ชาวจีนในลำปางได้ร่วมกันก่อตั้งโรงงานผลิตชามตราไก่แห่งแรกชื่อ “โรงงานร่วมสามัคคี” ตรงกับ พ.ศ. 2500 และจากนั้นช่วง พ.ศ. 2502-2505 ก็มีกลุ่มชาวจีนได้เข้ามาตั้งโรงงานในลำปางเพิ่มขึ้นทำให้จังหวัดลำปางมีโรงงานผลิตจานชามมากกว่าแหล่งอื่น ถือเป็นช่วงเริ่มต้นที่ทำให้เซรามิกลำปางโดยเฉพาะชามตราไก่โด่งดังไปทั่วประเทศ

08 พ.ศ.2516 มีการก่อตั้งชมรมเครื่องปั้นดินเผาลำปางขึ้นเพื่อพัฒนาด้านคุณภาพและกำหนดราคาไม่ให้ตกต่ำ พร้อมทั้งนำเทคโนโลยีใหม่ๆ มาใช้ในการผลิต โดยช่วงแรกของการก่อตั้งมีโรงงานเครื่องปั้นดินเผาเข้าร่วมมากถึง 18 โรงงาน ถือเป็นยุครุ่งโรจน์ของเซรามิกลำปาง

09 ชามตราไก่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นสินค้า GI โดยกรมทรัพย์สินทางปัญญา ในวันที่ 8 กันยายน พ.ศ. 2554 (ประกาศวันที่ 18 ธันวาคม 2556 แต่ให้มีผลตั้งแต่วันที่ยื่นคำขอคือ 8 กันยายน พ.ศ. 2554) ทั้งนี้ขอบเขตของการผลิต ชามตราไก่ลำปาง ครอบคลุมพื้นที่ 13 อำเภอในจังหวัดซึ่งมีแหล่งดินพิเศษเฉพาะของลำปาง

อ้างอิง

• หนังสือ GI Thailand สินค้าสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ โดย กรมทรัพย์สินทางปัญญา
• เอกสารประกาศกรมทรัพย์สินทางปัญญา เรื่อง การขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ ชามตราไก่ ทะเบียนเลขที่ สช 56100060
• พิพิธภัณฑ์เซรามิคธนบดี  dhanabadee.com